Ewa Juszko-Pałubska, adwokat Zespołu Adwokackiego w Piotrkowie Trybunalskim, w latach 1981-1984 świadczyła bezpłatną pomoc prawną działaczom podziemnej „Solidarności” i występowała jako obrońca w procesach politycznych. 1 sierpnia 1984 r. została tymczasowo aresztowana, a 8 marca 1985 r. skazana na karę pozbawienia wolności i wykonywania zawodu przez okres 5 lat (skrócony w wyniku apelacji do lat 4). Zakład Karny opuściła 5 sierpnia 1986 r. Wielokrotnie uczestniczyła w spotkaniach z działaczami „Solidarności” oraz zaangażowała się w działalność Duszpasterstwa Ludzi Pracy. Podlegała inwigilacji ze strony SB w ramach sprawy obiektowej kryptonim „Palestra”.  

Krzyż Wolności i Solidarności został ustanowiony przez parlament Rzeczypospolitej Polskiej 5 sierpnia 2010 r., równocześnie z aktem restytucji Krzyża Niepodległości, do którego chlubnych tradycji nawiązuje. Po raz pierwszy przyznano go w czerwcu 2011 r. przy okazji obchodów 35. rocznicy protestów społecznych w Radomiu. Krzyż nadawany jest przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, działaczom opozycji wobec dyktatury komunistycznej, za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL.

fot. Marzena Kumosińska/IPN